مناسبات تصوف وتشیع در عصر صفوی

یکی از مباحث مهم وکلیدی در تاریخ عصر صفوی ،بررسی وضعیت ومناسبات تصوف وتشیع است.چون تاریخنگاری این عصر بیشترین تاکید وتوجه را به این مساله اختصاص داده که صفویان را حکومتی شیعی ودارای منشا وخواستگاه صوفیانه معرفی نماید،بنابراین ضروری است تا این ادعا در بوته ی آزمایش مورد دقت قرار گیرد. محققین معاصر بیشترین تلاش خود را بر این امر مصروف کرده اند که با طرح مباحث صرفا نظری وچشم پوشی از واقعیات تاریخی ؛شکل گیری حکومت صفوی را حاصل وحدت تشیع وتصوف معرفی کنند واین دو عنصر را باعث ادامه حیات سیاسی این حکومت بدانند. در بررسی دوره ی صفوی نمی توان با بلند پروازی از این حکومت سخن گفت ،باید اثرات مخرب حملات مغول را دراین دوره در نظر گرفت وبا دقت تصوف این دوره را باز شناسی کردوطرایق صوفیه را مورد بررسی قرار داد. نمی توان از تصوف عصر صفوی سخن گفت وآن را با تشیع مرتبط ساخت ولی از صوفیه ی قزلباشی وویژگیهای فکری واعتقادی آن سخن نگفت ویا طرایق سنی مذهب مانند شاذلیه،نوربخشیه را نادیده گرفت،چیزی که بیشترین بهانه را به دست مخالفین تصوف می داد. روی دیگر سکه ی مناسبات،یعنی تشیع نیز باید با دیدی انتقادی نگریسته شود ،چون تشیع نیز مانند تصوف وضعیتی به هم ریخته داشت ونمی توان برای تشیع این دوره تعریفی واحد ارائه کرد. تشیع قزلباشی از یک طرف وتشیعی که با تلاشهای شاه طهماسب وهمت علمای جبل عاملی درایران پایه گذاری شد وبیشتر جنبه ی فقاهتی داشت ،شکل غالب تشیع این دوره را تشکیل می دهندوهرگونه بررسی مناسبات تشیع وتصوف بدون در نظر گرفتن تشیع فقاهتی غیر ممکن است. تشیع فقاهتی آنچنان علیه تصوف عصر صفوی شورید که اعتراض برخی علمای بزرگ شیعی را نیز به دنبال داشت ،که خود فصلی مهم از مناسبات تشیع وتصوف را به خود اختصاص می دهد وتشیع فقاهتی را رودر روی تشیع عرفانی قرار می دهد. تحقیق حاضر بر آن است با شناخت مشکلات وشناسایی انواع تشیع وتصوف رایج در عصر صفوی ،مناسبات این دو را اعم از همکاریها وتنش ها بررسی نماید وعلل وعوامل اختلافات را از انگیزه های سیاسی واعتقادی مشخص کند. کلمات کلیدی: